1980
W tym roku powstają dwa teksty Natalii LL: „Stany skupienia” i „Słowo o ciele”, akcentujące najważniejsze przesłanki jej aktualnej postawy twórczej. Teksty te są też konsekwencją coraz ostrzej od r. 1976 przez Natalię LL przeprowadzanej krytyki tzw. postawy medialnej, tj. wysuwania, w sztuce na pierwszy plan problemów technicznych i formalnych. Pierwszy tekst postuluje „skupienie się na idei i egzystencji. Zespolenie z samym sobą”. Tekst drugi ukazuje sztukę jako możliwość rozwiązania egzystencjalnej sprzeczności pomiędzy sferą świadomości a materii. Sztuka rozumiana jest tu jako wspomniany stan skupienia pozwalający przezwyciężyć sprzeczności. Sztuka ciała, czyli sposób przeżywania jednostkowego istnienia, tworzy ciało sztuki, czyli jej przejawy, nie pozwalając jednocześnie by nieuchronna w materialnym świecie śmierć ciała była też śmiercią sztuki.
„Stany skupienia” przybierały postać seansów lub performance wykonywanych do kamery.
Wystawy indywidualne:
— Stany skupienia, Galeria ON, Poznań
— Piramida, Galeria Spojrzenia, Wrocław
Udział w wystawach:
— Awangarda wrocławska, Galeria Jatki PSP, Wrocław
— 35 lat malarstwa w Polsce Ludowej, CBWA Warszawa
— Fotografia polska 1839—1979; CBWA Warszawa i Muzeum Sztuki, Łódź
— Książka-Sztuka-Dokumentacja, Galeria Labirynt, Lublin
— Rysunek, Muzeum Narodowe im. Pułaskiego, Warka
— Feministische Kunst Internationale; Groningen, Middelburg, Breda
— Kunst Internationale, Noorbrandts Museum, DenBosch
— Biennale Sztuki, Galeria ON, Poznań
— Sztuka ekstremalna, Galeria PERMAFO, Wrocław
— wystąpienie w filmie „Sztuka ekstremalna”, reż. Andrzej Sapija
1981
Kontynuuje cykl seansów wyrażających szczególne stany świadomości zapisywane poprzez rysunki (seria „Dotknięcie diabła” i „Rysunki z piramidy”), malarstwo i rejestracje fotograficzne. Jest komisarzem II Międzynarodowego Triennale Rysunku we Wrocławiu, proponując, tak jak poprzednio, poszerzoną formułę rysunku jako wszelkiego rodzaju podstawowe notacje w sztuce. Towarzysząca Triennale publikacja „Sztuka i myśl” jest kolejnym przejawem programu działań realizowanego w Galerii PERMAFO.
„(postawa empiryzmu całościowego — holizmu sprawia), że również nauki formalne i filozofia i sztuka partycypują w procesie empirycznego sprawdzenia wiedzy, mając charakter empirycznych nauk o świecie. W tym kontekście jest przeprowadzanie subiektywnego doświadczenia stanów śnienia w piramidzie (Natalia LL) obok innych doświadczeń subiektywnych (…) i szeregu doświadczeń obiektywnych…” (fragment tekstu Bonawentury Kochela „Energia geometroniczna” w „Energie niezidentyfikowane II” wyd. Galerii PERMAFO).
Wystawy indywidualne:
— Seans „Adoration”, St. Jean Catedral, Lyon
— Seans „Drgawki”, Galeria Ślad, Łódź
— Zapis (rysunki „Dotkniecie diabła”), Galeria Jatki PSP, Wrocław
— Stany skupienia (seanse prywatne), Michałkowa
Udział w wystawach:
— Troisieme Symposium International d’Art Performance, Oeuvres Plastiąues des Artistes de la Performance, Lyon
— Typisch Frau, Bonner Kunstverein und Galeria Magers, Bonn
— Feministische Kunst Internationale, Nijmeegs Museum
— 70-80. Nowe zjawiska w sztuce polskiej lat siedemdziesiątych; BWA Sopot (publikacja tekstów w towarzyszącym wydawnictwie)
— Fotografia polska, lata siedemdziesiąte; BWA Lublin
— Energie niezidentyfikowane, Galeria PERMAFO, Wrocław
— Labirynty samoświadomości (wystawa towarzysząca Międzynarodowemu Triennale Rysunku), Muzeum Historyczne, Wrocław
1982
W latach 1981—1983 szczególnie intensywnie koncentruje się nad myślą mistyków (m.in. św. Jana od Krzyża), przeprowadza seanse „białe” i „czarne”, tworzy serie rysunków, fotografii i malarstwa pt. „Góra doskonałości”.
Seanse prywatne: „Dotknięcie diabła”, Michałkowa
Udział w wystawach:
— Gott oder Geissel?, Bonner Kunstverein, Bonn
— Erotic in der Kunst, Kunstverein, Monachium
— La photographie polonaise, Centre Georges Pompidou, Paryż
1983
Po r. 1980 kontynuuje cykl malarski polegający na tworzeniu obrazu poprzez stopniowe odejmowanie warstwy nałożonej na wstępie farby.
Na temat malarstwa, które uprawia od 1958 r., Natalia LL mówi, że jest komplementarne do reszty jej sztuki. „Malarstwo jest dojrzałą, fachową i świadomą realizacją, fotografia i rysunek to zapis pierwszej koncepcji, idei jeszcze do końca nieuświadomionej”. Zapis fotograficzny performance (seansów) uzupełniała rysunkiem i malarstwem, gdyż samą fotografię uważała za nazbyt jałową, zrozumiałą jedynie dla niej. Np. seans „Stany skupienia” w r. 1984 uzupełniony był malarstwem „Góry Karmel” (Góry doskonałości). Góra nie mogła być sfotografowana, gdyż istniała tylko w jej imaginacji, została więc namalowana. „Wydaje mi się, że poprzez fotografie czy rysunek rzeczywistość sztuki można rozpoznać, ale by ją w sposób pełny, całościowy przedstawić trzeba użyć malarstwa, bo jest ono bogatym w wielowiekową tradycję, dojrzałym i fachowym formalizowaniem treści niewerbalizowalnych”.
Wystawa indywidualna:
— Dotkniecie diabła, BWA Lublin (obiekty z opakowanych krzyży, rysunki i performance)
Udział w wystawach:
— Zapis, BWA Lublin
— Sztuka przełomu lat 70/80, Galeria Teatru Współczesnego, Wrocław
1984
Na sympozjum w Lublinie wygłasza tekst: „Body art i performance. Konsekracja ciała człowieka i jego uwielbienie w sztuce”. Stwierdza tam m.in. „Sztuka, która jest niezwykłym produktem człowieka, wyczarowywaniem z elementów materii suwerennych galaktyk duchowych, jest jednocześnie polem gdzie wszelkie intuicje i tęsknoty człowieka jawią się ze szczególną wyrazistością. Body Art, a potem performance, zdają się być niepowtarzalną próbą wyjaśnienia relacji jednostka-zbiorowość. Skoro umieramy i nie umieramy jednocześnie, kluczem do zrozumienia złożoności człowieka jest ciało. (…) Transcendencja człowieka ujawnia się w ciele i poprzez ciało, konkretne i personalnie indywidualne. (…) Eksperymenty fizyczne i współczesna kosmologia jest szczególnym obrazem praw kosmosu z punktu widzenia ciała. (…) Zastanowić się trzeba nad egzystencjalnym sensem terminów: sztuka ciała, i przez analogię: ciało sztuki. A więc miast obrazu, dzieła, jawi się ciało, które sztukę przenosi i ją konstytuuje. (…) (Opisany w Nowym Testamencie) tajemniczy fakt transfiguracji miał miejsce przed materialnie konkretnym doświadczeniem Golgoty i Zmartwychwstania. Intuicyjnie wyczuwamy, że mógł być on wskazaniem skomplikowanej dwoistości natury ciała. Sztuka przed-się-stawiająca, w której przedmiot i podmiot sztuki jest traktowany jako całość z bolesną wyrazistością, dwoistość Tę w sobie zawiera. Jest ta sztuka uprzykładowieniem duchowości ciała. (…) Ciało, poprzez magiczny gest, staje się dziełem sztuki”.
Wystawa indywidualna:
— „Zustände” i seans „Rot und Schwarz”, Galeria Galerico, Rosenheim
Udział w wystawach:
— Panel artystyczny: Sztuka-Historia, Galeria Teatru Współczesnego, Wrocław
— Nurt intelektualny w sztuce polskiej po drugiej wojnie światowej (wystawa i sympozjum), BWA Lublin
1985
Kilkumiesięczny pobyt w Kuwejcie, gdzie na pustyni Subbija realizuje seanse: „Scorpio Dance” i „Flight”.
Udział w wystawach:
— Wystawa środowiska wrocławskiego, Muzeum Archidiecezjalne, Warszawa
— Współczesna polska fotografia artystyczna, CBWA Warszawa i Muzeum Narodowe we Wrocławiu
— Sztuka wrocławska, Muzeum Narodowe, Wrocław
— Plastyka Ziem Zachodnich i Północnych, BWA Olsztyn
— International Encyclopedia of Photographers, Camera Obscura, Genewa
— Poolse Avant-garde, Cultureel Centrum, Ber-chem
— Quinzena Multimedia — 18 1’atitudes de per-formance, Lizbona
1986
Rozpoczyna serię działań pt. „Luźne przestrzenie”, będących próbą określenia subiektywnej przestrzeni sztuki. Następuje to poprzez realizacje malarskie, fotograficzne, filmy i video. W tekście „Luźna przestrzeń”, opublikowanym w r. 1987 pisze m.in. „Sztuka, która jest w moim przekonaniu altruistyczną zabawą i Tragedią zarazem, powołana jest mocą definicji do właśnie „sztucznego” badania tego co jest częścią naszej realności, której obszar określa Absolut i Szatan. Narzędzie sztuki jest wyczulone na te ekstremalne zjawiska, bo precyzja tego instrumentu sejsmograficznego notuje stany naszego ducha, Personę i Antypersonę, które jako pierwiastki dobra i zła, boskości i szatańskości, są jednocześnie częścią nas samych. Doświadczenie sztuki luźnej przestrzeni zdaje się też pokazywać właściwe powołanie artysty: określenia i nazywania tęsknoty i rozpaczy, strachu i lęku, ale także Nadziei i Miłości, które są nieodrodnymi córami Dobra”.
Udział w wystawach:
— sympozjum „Światło ciszy”, STK Galeria Ślad, Łódź
— Polska fotografie 1955—1984, Umeleckoprumyslove Museum, Praha
— Second International Portfolio of Artists — Photography Exhibition, Liget Galeria, Budapeszt
Mors certa, hora incerta, 1986
fotografia na płótnie i akryl 120x100cm
1987
Pisze tekst „Sztuka i wolność”.
Wystawy indywidualne:
— Sztuka i wolność (cykl malarsko-fotograficzny „Głowy mistyczne” oraz instalacja z obrazów), BWA Lublin
— Luźna przestrzeń, Galeria na Ostrowie, Wrocław
Udział w wystawach:
— II Biennale Sztuki Nowej, Muzeum Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra
— Międzynarodowe Targi Sztuki „Interart ’87”, Poznań
— Współczesna sztuka wrocławska, Muzeum Narodowe, Wrocław
— Self, Frauen Museum, Bonn
— Spotkania w Sandomierzu artystów, krytyków i teoretyków sztuki
Trwoga paniczna – Raj utracony 1/3, 1987
fotografia na płótnie i akryl 130x105cm
Trwoga paniczna – Raj utracony 2/3, 1987
fotografia na płótnie i akryl 130x105cm
Trwoga paniczna – Raj utracony 3/3, 1987
fotografia na płótnie i akryl 130x105cm
Trójkąt magiczny 1/3, 1987
fotografia na płótnie i akryl 100x100cm
Trójkąt magiczny 2/3, 1987
fotografia na płótnie i akryl 100x100cm
Trójkąt magiczny 3/3, 1987
fotografia na płótnie i akryl 100x100cm
Głowa mistyczna II, 1987
fotografia na płótnie i akryl 105x105cm
Głowa mistyczna VI, 1987
fotografia na płótnie i akryl 105x105cm
Głowa mistyczna XI, 1987
fotografia na płótnie i akryl 105x105cm
Głowa mistyczna XII, 1987
fotografia na płótnie i akryl 105x105cm
1988
Wystawy indywidualne:
— Luźna Przestrzeń, Mała Galeria, Warszawa
— Puszysta tragedia (instalacja: obrazy, drewno bukowe, futro królicze), Galeria Grodzka, Lublin
Udział w wystawach:
— Metafora ’88, Muzeum Lubelskie, Lublin
— Wczoraj i dziś, BWA Sopot (instalacja: Puszysta tragedia)
— Polska fotografia intermedialna, BWA Poznań
— Prezentacja Galerii Labirynt w Centre en Art Actuelle Lieu, Quebec; oraz w The Alexandre Center, Halifax
— Polish Perceptions (Ten Contemporary Photographers 1977—1988), Collins Gallery, Glasgow
Puszysta tragedia, 1988
fotografia na płótnie i akryl 105x105cm
Puszysta tragedia, 1988
fotografia na płótnie i akryl 105x105cm
Głowa wizyjna, 1988
fotografia na płótnie i akryl 130x105cm
Destrukt – 3, 1988
fotografia na płótnie i akryl 110x110cm
Destrukt – 4, 1988
fotografia na płótnie i akryl 110x110cm
Destrukt – 5, 1988
fotografia na płótnie i akryl 110x110cm
Destrukt – 6, 1988
fotografia na płótnie i akryl 110x110cm
1989
Po przerwie, od 1981 r., ponownie działa przy organizacji Międzynarodowego Triennale Rysunku we Wrocławiu.
Wystawa indywidualna:
— Malarstwo i fotografia (cykle: Trwoga paniczna, Destrukty, Puszysta tragedia), Muzeum Okręgowe, Wałbrzych
„Artystka pisze o wolności i wyborze, a wiec optymistycznie (…) Tymczasem twórczość Natalii LL końca lat osiemdziesiątych jest ze wszech miar pesymistyczna, a nawet pełna grozy istnienia. Miedzy obrazami (…) przepływają fluidy rozkładu, przemijania, destrukcji i okaleczenia…” (fragment wstępu Ryszarda Ratajczaka do wystawy Natalii LL w Wałbrzychu).
Udział w wystawach:
— Głowy metafizyczne 1987—1989, Galeria Arsenał, Poznań (Interart ’88)
— Lochy Manhattanu, Łódź (instalacja „Tajemnice”)
— Osobowości fotografii intermedialnej, Centrum Sztuki Współczesnej, Warszawa
— Ausstellung Project, Galerie New Space, Fulda
— Sztuka jako gest prywatny, BWA Koszalin
— Transgresje — Pogranicza fotografii, BWA Wrocław
— 150 lat fotografii, Muzeum Narodowe we Wrocławiu
— Polskę Soudobé Vytvarné Umeni ve Sbirkach Ceskych Galerii, Praha
— What is photography: 150 years of photography, Praha
Trwoga paniczna – sieczka, 1989
fotografia na płótnie i akryl 110x110cm
Trwoga paniczna – hakana, 1989
fotografia na płótnie i akryl 110x110cm
Trwoga paniczna – siekana, 1989
fotografia na płótnie i akryl 110x110cm
Trwoga paniczna – motana, 1989
fotografia na płótnie i akryl 110x110cm
opracował: Adam Sobota