Fotografia wydaje się być wysoce tajemniczą metodą formalizacji. Jej sens porównywalny jest do sensu języka, którego moc sprawczą (1) człowiek stwierdził kilka tysięcy lat temu (2). Język z jego abstrakcyjnymi modelami odpowiada strukturze ludzkiego mózgu, modelowy obraz świata opisanego językiem nie jest homeomorficzny w stosunku do realnego świata opisanego doświadczeniem przyrodniczym (3). Zresztą prawdziwość opartej na empirii nauki jest zwodniczą iluzją, jako że jej kumulatywny charakter zakłada niepełność aktualnego poznania. Każdy bowiem moment poznania jest punktem wyjścia do powstania pytania i próby odpowiedzi a więc nauka przyrodnicza jest ilustracją przysłowia: „im dalej w las tym więcej drzew”. Ograniczoność poznania dialektyczno-empirycznego zauważył Wittgenstein (4), gdy stwierdził ,,o czym nie można mówić o tym trzeba milczeć”…
Realność fotografii jako dwoistego bytu: przynależnego do klasy realnych przedmiotów, oraz przynależnego do klasy abstrakcyjnych „nazw” czyli znaków powinna być rozpatrzona z kilku punktów widzenia.
Po pierwsze: fotografia powstaje na drodze niezależnej od woli fotografującego technicznej manipulacji, której rezultatem jest płaska notacja konkretnej sytuacji optycznej. Powstaje ona zawsze według rzutu środkowego (perspektywy) w klasycznej fotografii lub notacji czoła fali świetlnej — w wypadku holografii.
Mechanizm jej powstawania odpowiada (przystaje) do mechanizmu tworzenia się obrazu na siatkówce oka. Ta odpowiedniość obrazu siatkówkowego i fotograficznego skłania do stwierdzenia, że na tym właśnie zasadza się wiarygodność fotografii.
Po drugie: fotografia przedstawia sobą bliżej nieokreślony kod, notujący na płaszczyźnie konkretną sytuację przestrzenną. Oczywiście zawarta jest ona nie tylko w samej fotografii ale i aparacie percepcyjnym odbiorcy, który oglądając płaskie zdjęcia widzi je jako realną notację świata przestrzennego. Fotografia oglądana wraca więc jako kod po raz drugi do aparatu wzrokowego (oko i mózg) odbiorcy, gdzie rozszyfrowana jest jako „wiarygodna” notacja rzeczywistości (5). Oczywiście jej wiarygodność nie musi zasadzać się na rzucie środkowym (perspektywicznym) (6) i może wynikać z doświadczeń pozawizualnych lub pewnych przyzwyczajeń behawioralnych. Jest faktem, że fotografia jako kod wymaga do jej zobaczenia znajomości pojęcia kąta prostego i jego perspektywicznej deformacji.
Tak więc fotografia mimo pozornej „zwierciadlaności” nie ma cech mimetycznego naśladowania natury. W związku z powyższym można twierdzić, że fotografia stanowi pewien szczególny sposób poznania. Wprawdzie do jej powstania niezbędny jest proceder fotograficzno-optyczny to jej fenomen zasadza się na samoistości i samodefinicji fotografii. Stwarza ona — poprzez multiplikacje i ciągłe powstawanie — nowy ikonosferyczny świat, który ze światem realnym niewiele ma wspólnego. Co więcej, istnieją sformułowania teoretyczne (7) dowodzące, że rzeczywistość fotograficzna przypomina rzeczywistość budowaną przez język. Fotografia nie jest więc zapisem rzeczywistości a „realną” metarzeczywistością, w której mogą istnieć takie zapisy, które jako realne byty w realnej rzeczywistości istnieć nie mogą. Są natomiast możliwe do zobaczenia — bo przecież ich autentyczny wygląd fotografia przedstawia a zatem możliwe do pomyślenia, jako że musimy uznać za izomorficzne znakowanie wizualne i mentalne. A więc tworzę „Sztuczną fotografię”, która wiarygodnie i autentycznie rejestruje „rzeczywistość”, która jest sztuczna, gdyż w normalnej, sprawdzalnej zdroworozsądkowym doświadczeniem rzeczywistości nie istnieje lub nie może istnieć.
Istnieją jednak dokumenty tej sztucznej „rzeczywistości”, które nakazują spojrzeć na fotografię tak jak na lustro pokazujące nas w kilkunastu wymiarach i poza realnym czasem (8).
I co najważniejsze — ten metafizyczny fotograficzny zapis jest wewnętrznie niesprzeczny, gdyż wątpiąc w niego musielibyśmy zaprzeczyć nie tylko naszemu wizualnemu aparatowi percepcji, ale samemu faktowi naszego istnienia.
Natalia LL
1977
Przypisy:
(1) Ewangelia wg św. Jana — Prolog l, 2, 3, 4.
(2) Genesis 1,3.
(3) E. Husserl — Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii.
(4) L. Wittgenstein — Tractatus Logico – Philosopicus.
(5) H. Helmholtz — Optyka fizjologiczna — Teoria wypływu.
(6) J. Gibson — Optyka ekologiczna 1968.
(7) A. Lachowicz — Lekcja — świat wytwarzany przez fotografie istnieje poza notowaną przez fotografie rzeczywistością 1976.
(8) L. Borges — Tlön, Uqbar, Orbis Terius — 1940.